İŞGAL ALTINDAKİ "DOĞU TÜRKİSTAN (UYGUR TÜRK CUMHURİYETİ)"

İŞGALCİ ÇİN ZULMÜ ALTINDA EZİLEN İSLAM ÜLKESİ: DOĞU TÜRKİSTAN (UYGUR TÜRK CUMHURİYETİ)

Burada; Doğu Türkistan'da Uygur Türklerine reva görülen vahşiyane Çin zulmünün altında inleyen Doğu Türkistan'ın kısa tarihi anlatılmaktadır. Uygur Türkleri, bağımsızlık uğruna ölüme seve seve gitmeye hazır bir millettir. Bunu en iyi Çinliler bilmektedir. Tam Bağımsızlık aşkı Türklerin sönmeyen ateşidir.

İŞGAL ALTINDAKİ "DOĞU TÜRKİSTAN (UYGUR TÜRK CUMHURİYETİ)"

Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti (Çin’in işgalindeki UYGUR TÜRK CUMHURİYETİ), makûs kaderinden asırlardır kurtulamamış, bir taraftan Rusya diğer taraftan Çin’in kıskacı arasında sıkışarak hayat mücadelesi vermeye çalışmaktadır.

Doğu Türkistan, yüzölçümü itibariyle 1.828.418 kilometrekaredir. Doğu Türkistan; Tibet, İç Moğolistan ve Mançurya gibi Kızıl Çin müstemlekeleri dâhil, bütün Çin topraklarının beşte birini teşkil etmektedir. Fakat zengin petrol yataklarına sahip olması ve son dönemlerde Çin-Rusya arasındaki enerji yakınlaşmalarının kesiştiği bölge olması hasebiyle bölgenin önemi daha da artmıştır.

Doğu Türkistan, Türklerin eski yerleşme alanlarından biridir. Bölgeye ilk hâkim olan Türk Devleti, Hunlardır. M.Ö. 300 yıllarından itibaren Türk birliğini kurma çabalarına giren Hun Devleti, Doğu Türkistan'ı kendisine bağlamıştır. Doğu Türkistan coğrafyası bu tarihten sonra sırasıyla; Hun (M.Ö. 220-M.S. 386), Tabgaç (386–534) ve Göktürk (550–840) hâkimiyetinde kalmıştır. Uygur Türkleri; 840 yılında bölgeye yerleşmiştir.

840 yılında Kırgızların Uygur başkentine girmesinden sonra Uygurlar kendilerini toparlayamamışlardır. Bir kısmı Kuzey Çin tarafına (Kansu bölgesine), bir kısmı da bugünkü Doğu Türkistan (Turfan ve Kaşgar) tarafına göç etmişlerdir. Bu bölgede kurulan Uygur Devleti, Cengiz istilasına kadar varlığını devam ettirmiştir.

Doğu Türkistan'a göç eden Uygur Türklerinin başında Vu-hi Tegin’in kardeşi Ngo-nie Tegin bulunuyordu. Bunlar, 840’ta Kara-balasagun’da istilacılar tarafından öldürülen Uygur kağanının yeğeni Mengli’yi kağan seçerek, 856’da Doğu Türkistan toprakları içinde 3. Uygur Devleti’ni kurmuşlardır. Uygur Devleti, Karahanlı Devleti ile X. yüzyılın sonlarına doğru birleşinceye kadar hüküm sürmüştür.

Yedisu tarafına göç eden Uygurlar, kendilerinden evvel buraya kadar gelerek yerleşik hayata geçen ve Tibetlilerle olan savaş sırasında Doğu Türkistan'ın güney taraflarına kadar gelen (Kaşgar, Yarkent, Hoten) Uygur Türkleriyle kaynaşmışlardır. Uygurlar, Karluk Türkleriyle birleşerek, 880'de Karahanlı Devletini kurmuşlardır. Doğu Türkistan daha sonra Kara Hoca Uygur Hanlığı (846–1218) ve Türk-Moğol İmparatorlu hâkimiyeti altında kalmıştır (1218–1759).

1750’de Çin işgali başlamış ve 1862 tarihine kadar sürmüştür. Bu süre içinde Doğu Türkistan'da 42 isyan hareketi olmuştur. 1863'te Mehmed Yakup Bey, Kaşgar merkez olmak üzere devlet kurmayı başarmıştır. Bu devlet, Osmanlı Hükümdarı Sultan Abdülaziz'den istedikleri yardımı almışlardır. Mehmed Yakup Bey, en büyük desteği ise Osmanlı Hükümdarı II. Abdulhamid Han'dan görmüştür.

Desteğe rağmen kurulan devlet uzun ömürlü olamamıştır. Yakup Bey'in 1877 yılında vefat etmesi üzerine Çin, hemen Doğu Türkistan'a saldırmıştır. 18 Mayıs 1878'de Doğu Türkistan'ın tamamını işgal etmiştir. 18 Kasım 1884’te Çin imparatorunun emriyle 19. eyalet olarak Şin-cang (Xin Jian  ‘Yeni Toprak’) (Sincan) adıyla doğrudan Çin İmparatorluğuna bağlanmıştır.

1931 yılında Kumul kentinde bağımsızlık mücadelesi neticesinde bölgedeki Çinlilere karşı zafer kazanılmış ve 12 Kasım 1933'te Kaşgar'da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuştur. Hoca Hacı Niyaz, cumhurbaşkanı ilan edilmiştir.

Rus-Çin rekabetinden dolayı isyana destek veren Rusya daha sonra kendi egemenliğindeki Türklere (Batı Türkistan) kötü örnek olacağı korkusuyla isyan sonrasında Çin’e destek vererek, kurulan devletin yıkılmasına yardımcı olmuştur.

Mücadele devam etmiş, 1944 yılında Gulca'da Çinlilere karşı yine galip gelinmiştir. Ayaklanmaya destekleyen Rusya, Gulca'da 1944 yılı Ekim ayında Şarkî Türkistan Cumhuriyeti'nin kurulmasına yardımcı olmuştur.

Gulca, Tarbagatay ve İli şehirlerini içine alan bu cumhuriyet bölgedeki Çin kuvvetlerini yenmiştir. Ancak Rusya bu hızlı gelişmelerden korkup bu Cumhuriyetin yöneticilerini Çinliler ile anlaşmaya zorlamışlardır. 1946 yılında iki hükümet arasında 11 maddelik bir metin imzalanıp, birleşik hükümet kurulmuştur. Böylece bu devlet de, Rusya’nın olumsuz tutumu neticesinde ortadan kalkmıştır.

Bu arada Mao, Çin’e hâkim olmayı başarmıştır. 1949 Eylül'ünde Doğu Türkistan’daki Çin birliklerinin komünist Çin hükümetine bağlılıklarını bildirmelerine üzerine Çin hiçbir askeri güç kullanmadan Doğu Türkistan'ı işgal etmiştir.

Günümüzde Doğu Türkistan Ve Uygur Türklerinin Durumu

                      

Uygurların, bu gün nüfusları; Çin katliam ve soykırımlarına rağmen 35 milyonu geçmektedir, büyük çoğunluğu % 99'dan fazlası Sünni Müslüman'dır. Sadece Çin’in Kansu bölgesinde yaşayan ‘Sarı Uygurlar’ Budist’tir, sayıları 20 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.

Ulusal başlıkları ‘Doppa’dır. Geleneksel yemeklerinin başında tandır ekmeği ‘Nan’ gelir. Uygur erkeklerinin büyük iştahla yediği Legmen de bu hamur işlerindendir.

Anavatanları Doğu Türkistan (Uygur özerk bölgesi)'in dışında Batı Türkistan'da, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan'da önemli sayıda Uygur kökenli Türk vardır.

Ayrıca; Türkiye, Suudi Arabistan, Pakistan, Afganistan, Avrupa ülkeleri, Avustralya, Kanada ABD'de Uygur nüfusu bulunmaktadır.

(Y.Kaynak: www.uyghurcongress.org)

12.01.2019